Miloš Crnjanski

Miloš Crnjanski, pesnik, romanopisac, pripovedač, dramatičar, putopisac, esejista, memoarista, publicista, rođen je 26. oktobra 1893. godine u Čongradu, u Mađarskoj, u osiromašenoj građanskoj porodici. Odrastao u Temišvaru, u patrijarhalno rodoljubivoj sredini koja će mu kult Srbije i njene prošlosti usaditi u dušu kao najdražu relikviju.

Osnovnu školu završio u srpskoj veroispovednoj školi u Temišvaru. Gimnaziju je završio u Temišvaru kod fratara pijarista (1912), učio na Rijeci eksportnu akademiju (1912–1913), započeo studije istorije umetnosti i filozofije u Beču (1913), a diplomirao na Filozofskom fakultetu, odsek za književnost, u Beogradu 1922. godine. Za vreme beogradskih studija uređivao je list „Dan“.

Učestvovao je u Prvom svetskom ratu. U međuratnom periodu radio je kao profesor, novinar i ataše za štampu u poslanstvima Kraljevine Jugoslavije u Berlinu (1928–1929, 1935–1938) i Rimu (1938–1941). Od 1941. godine  je u emigraciji u Londonu, gde je najpre službenik pri jugoslovenskoj vladi u egzilu (1941–1945), a kasnije u potrazi za zanimanjem koje će mu obezbediti egzistenciju. Između ostalog, tokom pedesetih godina, radio je kao dopisnik argentinskog lista El Economista iz Londona. U zemlju se vratio krajem 1965. godine.

I u poeziji i u životu on živi kao sentimentalni anarhist koji sa tugom posmatra relikvije svoje mladosti. Osećao se tada pripadnikom naprednih društvenih snaga i glasno se izjašnjavao za socijalizam, ali njegovo buntovništvo iz tih godina bila je samo „krvava eksplozija“ nekog nejasnog društvenog taloga donesenog iz rata.

Početničkim pesmama i pripovetkama oglasio se u somborskom Golubu (1908, 1911) i sarajevskoj Bosanskoj vili (1912). U periodu od 1917. do 1919. Štampao je niz pesama u zagrebačkim časopisima Savremenik i Književni jug, kojima nagoveštava i podstiče modernistička, avangardna strujanja u posleratnoj književnosti. Poetična komedija Maska (1918), zbirka Lirika Itake, u kojoj su se našle i neke već objavljene pesme (1919), zatim kraća proza, Sveta Vojvodina (1919) i Priče o muškom (1920), roman Dnevnik o Čarnojeviću (Biblioteka „Albatros“, br.1,1921), kao i ciklus putopisa Pisma iz Pariza (1921), svrstavaju Crnjanskog među najznačajnije nosioce poetičkih promena koje će obeležiti srpsku književnost u tom periodu. U duhu ekspresionističkih ideja, Crnjanski najpre svoju poetiku obrazlaže u programskom tekstu Objašnjenje „Sumatre“ (Srpski književni glasnik, 1920), ali i tokom treće i četvrte decenije HH. veka ostaje jedan od najvažnijih učesnika u književnim i ideološkim sporovima i polemikama. U tom razdoblju, pored preko pet stotina priloga u periodici, objavljuje kao posebna izdanja, između ostalog, Antologiju kineske lirike  (1923) i Pesme starog Japana (1927), roman Seobe (1929), zbirke putopisa, Ljubav u Toskani (1930), Putopise (1930) i Knjigu o Nemačkoj (1931), kao i duži ciklus putopisa o Španiji (1933-1937). Kao politički emigrant jedno vreme potpuno odsutan, u domaću književnost vraća se krajem pedesetih godine, kada iz Londona postepeno obnavlja kontakte sa domaćim izdavačima. Godine 1959. objavljuje Itaku i komentare, u kojoj su pesmama iz Lirike Itake dodate i druge pesme i poeme, za koje je pisac smatrao „da sa njima čine jednu celinu“, sada dopunjene proznim komentarima pretežno autobiografsko-memoarskog tipa. Takođe u emigraciji, objavljuje i Drugu knjigu Seoba (1962), poemu Lament nad Beogradom (Johanesburg, 1962), i sarađuje na pripremi Sabranih dela, koja se štampaju 1966. u deset tomova (lat. i ćir. izd.), u okviru kojih se prvi put pojavljuje putopisno-autobiografsko-memoarska proza Kod Hiperborejaca. Svoj poslednji roman, Roman o Londonu, izdaje 1971. Nezavršeni su ostali memoari Embahade i Knjiga o Mikelanđelu, koje je štampao samo u odlomcima.

Književni opus Miloša Crnjanskog svrstava se među najznačajnije u srpskoj književnosti HH veka. Delujući u književnosti preko pet decenija, Crnjanski je imao presudnog uticaja na njen razvoj ne samo u periodu uspona modernizma i sučeljavanja različitih ideologija i poetika tokom dvadesetih i tridesetih godina, već i u periodu poznog modernizma i prvih nagoveštaja postmodernizma. Jezički i stilski samosvojna, njegova dela proširila su tematski registar savremene srpske poezije i proze, uticala su na promene karaktera i statusa pojedinih žanrova, ali i na promene odnosa u celokupnom žanrovskom sistemu, zbog čega im je posvećena velika pažnja u našoj savremenoj književnoj teoriji, istoriji i kritici. Dela su mu prevođena na engleski, francuski, španski, nemački, flamanski, ruski, mađarski, poljski, češki, slovački, rumunski i dr. jezike.

Preminuo je 30. novembra 1977. godine u Beogradu.