Petar Petrović Njegoš

Petar Petrović Njegoš, jedan od najvećih i najznačajnijih srpskih pisaca i mislilaca početkom i sredinom 19. veka, rođen je 13. novembra 1813. godine u Njegušima kod Cetinja. Potiče iz slavne dinastije Petrović Njegoš koja je vladala u Crnoj Gori više od dvesta godina i dala joj pet vladika Danilo [(1700-1735), Savo (1735-1750 i 1766-1782), Vasilije (1750-1766), Petar I (1782-1830), Petar II (1830-1851)) i dva svetovna vladara (Danilo (1851-1860) i Nikola (1860-1918)].

U to vreme, Crna Gora je bila savez plemena i nije imala atribute države, njene granice nisu bile određene a centralna vlast skoro da nije postojala. U međunarodnim odnosima Crna Gora smatrana je turskom teritorijom. Uz vladiku kao duhovnog vladara, postojao je i guvernadur (gubernator), koga su dugo određivali Mleci iz redova Crnogoraca kao svog predstavnika i svetovnog vladara. Neka crnogorska plemena priznavala su vladikinu, ali i mletačku, austrijsku ili tursku vlast. Crnogorski vladika često je potajno obavljao i neke svetovne vladarske dužnosti u susednim plemenima, dok je u Boki Kotorskoj i oko Skadra bio samo episkop. Crnu Goru dugo su činile samo četiri nahije (Katunska, Lješanska, Riječka, Crmnička) a u vreme Petra I, Njegoševog prethodnika, priključena su joj plemena Pješivci, Bjelopavlići i Piperi (koja su se odmetnula od Turaka), a kasnije još dva Brda – Rovci i Morača. U to vreme, stanovnici četiri nahije često su nazivani Crnogorcima, a stanovnici brda kasnije priključenih Crnoj Gori – Brđanima. Duhovna i kulturna središta zemlje bili su cetinjski manastir, kao i manastiri Ostrog i Morača. Cetinjski manastir sagradio je krajem petnaestog veka Ivan Crnojević; posle trećeg turskog razaranja, obnovio ga je 1786. Petar I Petrović.

Negoš je na krštenju dobio ime Radivoje po kojem je u narodu bio poznat kao vladika Rade. U sedamnaestoj godini postao je vladar Crne Gore, a kasnije i vladika. Po zavladičenju on se potpisivao samo svojim kaluđerskim imenom vladika Petar Petrović. Njegoš je vladar koji je pisao poeziju, odnosno pesnik koji je vladao jednom državom.

Početkom godine, vladika Petar I dovodi Rada u cetinjski manastir. U to vreme, drugi sinovac Petra I, njegov planirani naslednik, Đorđije (Georgije) Sava Markova odlazi na školovanje u Rusiju. Prvi Radovi vaspitači na Cetinju bili su kaluđer Misail Cvetković i vladikin sekretar Jakov Cek. Te godine Rade sastavlja svoje prve pesme kojima je zabavljao glavare i monahe. Jedna od njih bila je šaljiva pesma o nekakvim ćeklićkim svatovima i njihovim zgodama i nezgodama.

Od polovine godine Rade boravi u Toploj, blizu Herceg Novog, kod jeromonaha Josipa Tropovića kao novog učitelja. Sa još nekoliko đaka uči predmete časlovac, psaltir, crkveno pevanje, računicu i italijanski jezik. Često prisustvuje crkvenim obredima u obližnjem manastiru Savine. U Toploj ostaje do kraja 1826. godine i tada se vraća na Cetinje.

Mitropolit Petar I izražava, 20. januara 1827. godin, želju da mu naslednik bude Rade Tomov, a ne Đorđije Savov (koga je umesto kaluđerskog života sve više privlačila vojna škola i koji je kasnije u Rusiji postao konjički oficir). Zbog nedostatka finansija ne može da Rada pošalje u Rusiju, te ga zadržava pored sebe i pokušava da sa njim podeli svoje znanje italijanskog, ruskog, nemačkog i delimično engleskog i francuskog, kao i knjige iz svoje bogate biblioteke.

Krajem septembra, vladika Petar I zadržava u svojoj službi, kao državnog sekretara i jedinog ministra, pesnika Simu Milutinovića Sarajliju i poverava mu, kao jedan od zadataka, vaspitavanje Rada Tomova. Sima Milutinović, često nesređenog duha i jezika, upućuje Rada u klasiku, umetnost, istoriju, filozofiju i književnost i tako utiče na njegovu buduću poetiku.

Prva Njegoševa zbirka pesama štampana je na Cetinju 1834. Iz ovog perioda je i najobimnije Njegoševo djelo „Svobodijada„, dovršena 1835. godine. Napisao je „Kratku istoriji o Crnoj Gori„. Njegoševo najslavnije delo „Gorski vijenac“ u Beču je ocenjeno kao manuskript genijalnog tvorca. Druga njegova važna dela su „Luča mikrokozma„, „Ogledalo srpsko“ i „Lažni car Šćepan Mali“.

Početkom 1851. godine boravi uglavnom u Napulju i Rimu. Posećuje i Čivita Vekija, Livorno, Firencu, Pizu, Đenovu, Torino, Milano i Veneciju. Stiže u Trst 4. maja, a odatle nedelju dana kasnije odlazi u Beč i obližnje lečilište Hicing. U Crnu Goru vraća se, preko Trsta i Zadra, polovinom avgusta, bez nade da će biti izlečen. Kada je, primičući se Kotoru, sa palube broda ugledao vrh Lovćena, podigao je kapu i rekao „Nećemo se više nigda rastaviti!“. „Nepovoljno stanje zdravlja moga prinuđuje me poći odavde sjutra za Kotor ne bih li tu ili na drugom kom mjestu sredstvom ljekara našao sebi poboljšanje…“ (pismo Pavlu Rešetaru od 16. oktobra 1851). Umro je od tuberkuloze 19. oktobra, u 10 sati ujutro, na Cetinju, dvadeset jednu godinu nakon što je postao vladar Crne Gore. U poslednjim svojim časovima rekao je: „Evo me na ždrijelu vječnoga doma… Kopajte me u Lovćen kod nove crkve.“

Sahrana na Lovćenu je odložena, zbog lošeg vremena i strahovanja da bi skadarski Turci mogli da oskrnave lovćensku kapelu, i Njegoš je, 21. oktobra, privremeno sahranjen na Cetinju, u manastiru, u grob njegovog strica svetog Petra. Tek 26. avgusta 1855. svečano su Njegoševi posmrtni ostaci preneti na Lovćen. Tom prilikom, poslušavši želju Njegoševog oca, knez Danilo naredi da se otvori Njegošev kovčeg (uprkos tome što se po kanonima ne može otkrivati telo dok ne protekne sedam godina od smrti), nadajući se da će Njegoševo telo naći celokupno, kao što je bilo telo Petra I. Međutim, od Njegoševog tela beše čitava ostala samo desna ruka.

Tokom Prvog svetskog rata, austrijske snage su iz Bokokotorskog zaliva bombardovale kapelu na Lovćenu. Kasnije, kada je Crna Gora već bila okupirana, okupacione snage ekshumirale su Njegoševe kosti i prenele ih na Cetinje u noći između 12. i 13. avgusta 1916. godine, sa namerom da se na mestu Njegoševe kapele izgradi spomenik u znak austrijskog osvajanja Lovćena. Ta namera ipak nije ostvarena.

Obnavljanje Njegoševe kapele završeno je 10. septembra 1925. i osvećena je dva dana kasnije. Sve što je ostalo od stare uzidano je u obnovljenu kapelu, istog oblika, veličine i unutrašnjosti kao stara. Njegoševe kosti vraćene su na Lovćen 21. septembra 1925. (po gregorijanskom kalendaru). Kovčeg sa Njegoševim kostima u obnovljenu kapelu, zajedno sa mitropolitom crnogorsko-primorskim, episkopima i članovima vlade, uneo je kralj Aleksandar Karađorđević, unuk srpskog kneza Aleksandra Karađorđevića i crnogorskog kralja Nikole Petrovića Njegoša.

Tokom Drugog svetskog rata, u aprilu 1942, Njegoševu kapelu oštetila je italijanska vojska, ali pričinjena šteta nije bila velika.

Posleratna crnogorska vlast donela je 1952. godine odluku da se na mestu Njegoševe kapele sagradi mauzolej prema nacrtima vajara Ivana Meštrovića. Planovi za izmeštanje kapele i izgradnju mauzoleja nastavljeni su i posle Meštrovićeve smrti 1962. Uprkos glasovima koji su govorili da treba poštovati Njegošev zavet (da bude sahranjen u crkvici koju je podigao), lovćenska kapela je porušena do temelja krajem šezdesetih godina i od 1974. na njenom mestu stoji mauzolej.